GEBOORTE
In de Europese Unie zitten 260 miljoen legkippen opgesloten waarvan 33,5 miljoen in Nederland. Per jaar leggen de laatste 10 miljard eieren. Het leven van elke legkip begint op een vermeerderingsbedrijf. Hier zorgen hennen en hanen voor bevruchte eieren door middel van kunstmatige inseminatie. Deze eieren gaan naar een ander bedrijf, de kuikenbroederij. Met tienduizenden tegelijkertijd worden de eieren in een broedstoof gestopt. Na 21 dagen kruipen de kuikens uit hun ei zonder hun moeder ooit te hebben gezien.
Foto: Lekker Dier
SEKSEN
De kuikens worden daarna gesekst: de haantjes worden gescheiden van de hennetjes. Dit gebeurt door met de hand bij ieder kuikentje de ingang van de endeldarm te verwijden en de cloaca naar buiten te persen om het geslacht te kunnen onderscheiden. Ook gebeurt het seksen steeds vaker op de lopende band, men onderscheidt de kuikens dan in donskleur en de lengte van de veerpennen. Haantjes hebben een andere kleur dons en iets grotere veerpennen. 50% Van de kuikens zijn haantjes. Deze dieren leggen niet alleen geen eieren, zij zijn ook niet 'productief' genoeg om te worden afgemest als slachtkip. Het ras is immers geselecteerd op een hoge ei-productie en dat gaat niet samen met een hoge vlees-productie. De haantjes zijn dan ook overbodig en worden gedood. Jaarlijks worden om deze reden in Nederland 60 miljoen dieren vrijwel direct na de geboorte vergast, versnipperd en soms verdronken. Met het vergassen worden de diertjes in een zak met koolzuurgas gedaan. Het kan een halve minuut tot soms meer dan een half uur of langer duren voordat alle diertjes dood zijn. De tweede manier is het gebruik van de versnipperaar zoals die normaal gebruikt wordt als hakselaar voor snoeihout. De versnipperaar vernietigt in een mum van tijd een dozijn levende kuikentjes. De overgebleven hennetjes gaan hierna naar een opfokbedrijf. Daar worden ze opgefokt tot ze legrijp zijn.
Bovenstaande geldt voor alle vormen van legbedrijven; ook biologische en biologisch-dynamische boeren halen hun legkuikens bij de gangbare broederijen. Ook in dit geval geldt dus dat voor iedere legkip één haan moet sterven.
Foto: United Poultry Concerns
SNAVELKAP
Kippen hebben een zogenaamde 'pikorde'. Ze bepalen een onderlinge hiërarchie tijdens het voedsel verzamelen. Als zij de vrijheid en rust hebben om die pikorde onderling te bepalen gebeurt dat zonder ernstige verwondingen. Een minder agressieve kip wijkt dan tijdelijk uit. Maar kippen die hun hele leven in dichtbevolkte gevangenissen slijten hebben die mogelijkheid niet. De kippen verminken en doden elkaar zelfs. Om deze excessen tegen te gaan hebben de kippenhouders een 'oplossing' bedacht: bij alle kuikens wordt de punt, het gevoeligste deel van de snavel, zonder verdoving met een gloeiende schaar afgeknipt. De pijn van het knippen is zeer waarschijnlijk blijvend; er ontstaan namelijk ter plaatse neuroma's oftewel zenuwgezwellen. Deze zijn vergelijkbaar met die die bij menselijke patiënten na amputatie van lichaamsdelen aanwezig en medeverantwoordelijk zijn voor de postamputatiepijn. Door het wegsnijden van de fijn verdeelde zenuwbanen in de snavel degenereren er stukken van de hersenen. Het knippen van de snavel maakt ook het voeden en het verzorgen van het verenkleed moeilijk en verhindert elk explorerend gedrag. Vandaar dat kippen alleen gemalen voedsel krijgen in plaats van de zaden, granen en insecten die ze in de natuur zouden eten.
LEEWIEKEN
De kuikens ondergaan nog een andere zeer pijnlijke behandeling: het leewieken. Hierbij wordt het laatste lid van de vleugel eenzijdig afgebrand of anderszins verwijderd. Als dit niet met zorg gebeurt kunnen de kuikens doodbloeden. Dit gebeurt juist bij scharrelkippen omdat ze anders steeds in de schuur vliegen en zorgen voor onrust en stress bij hun soortgenoten. Alleen de biologische en biologisch-dynamische legbedrijven leewieken en snavelkappen de kuikens niet. Alle andere bedrijven wel.
LEGBATTERIJ
Op een leeftijd van 18 à 21 weken verlaten de hennen het opfokbedrijf. Ze zijn dan bijna aan de leg en gaan naar het legbedrijf waar ze 14 maanden verblijven. De meesten van hen, 86%, komen terecht in een legbatterij.
Natuurlijke gedragsbehoeften
van een kip:
1. Scharrelen, d.w.z. met de poten in de grond krabben.
2. Lopen, fladderen, rennen.
3. In de grond pikken, op zoek naar granen en wormen.
4. Op stok gaan om te rusten.
5. Rustig zitten en staan.
6. Een nest maken.
7. De vleugels spreiden. Om hier een goed idee van te krijgen: de normale vleugelspanwijdte van een kip bedraagt ongeveer 76 cm.
8. Een stofbad nemen. Deze handeling dient voor het reinigen van het verenkleed (toiletteren).
LEVENSOMSTANDIGHEDEN
Een batterijkip is samen met haar soortgenoten levenslang veroordeeld tot een metalen kooi, waarin zij zich nauwelijks kunnen bewegen. Per 4 of 5 zitten zij, dicht op elkaar, opgesloten in kleine draadgazen kooien, opgesteld in ruimten met kunstlicht. Dat is 450 cm² per kip en nog minder dan ¾ van de oppervlakte van deze brochure als deze opengevouwen is.
Voedsel en eieren worden aan- en afgevoerd via de lopende band. Zij missen strooisel, een zitstok en legnest. Per schuur zitten tussen de 10.000 en 70.000 hennen opeen gepropt in kooien die soms tot wel zes verdiepingen hoog opgestapeld staan. Door deze manier van opsluiting kan de kip niet in haar natuurlijke gedragsbehoeften voorzien (zie kader). Dit gemis heeft tot gevolg: orgaanbeschadigingen, stress, onrustig gedrag voor en tijdens de leg, pikkerij, kannibalisme, vacuümgedrag (bijvoorbeeld: stofbaden nemen op het rooster), overdreven schrikreacties en stereotiep gedrag (steeds voorkomende nutteloos lijkende bewegingen).
PIKKERIJ
Zoals al eerder beschreven leven kippen volgens een strikte hiërarchie. Het Wetenschappelijk Veterinair Comité concludeerde in 1996 dat de batterijkooi "inherente ernstige nadelen heeft voor het welzijn van hennen". Maar niet alleen in de batterijkooi komen onderlinge ruzies voor. Pikkerij en kannibalisme komen ook voor op biologische pluimveehouderijen. Het grootste gedeelte van de dag (70%) houden kippen in de natuur zich bezig met scharrelen en het verzamelen van voedsel. Als zij dit gedrag niet kunnen uitoefenen, gaan ze zich vervelen en raken gefrustreerd. De afgesloten omgeving zorgt ook niet voor die afwisseling waar hun natuurlijke omgeving, bijvoorbeeld bos, wel in zou voorzien. Sommige biologische bedrijven proberen dit op te lossen door oude kerstbomen in de stal te plaatsen.
FRUSTRATIE
Men probeert stress en hysterisch gedrag bij kippen te voorkomen door het toevoegen van kalmerende middelen in het voedsel, het korten van de nagels, het reduceren van de licht-intensiteit en gedwongen rui (d.m.v. restrictie van daglengte en voedsel). Deze laatste methode wordt ook gebruikt om de hennen die minder eieren gaan leggen weer aan het leggen te krijgen of om grotere eieren te verkrijgen. De eieren die na een periode met minder of geen voedsel en minder licht geproduceerd worden zijn groter.
Foto: Lekker Dier
ONNATUURLIJKE LEG
Kippen leggen in zowel de legbatterij als de alternatieve legbedrijven onnatuurlijk veel eieren, gemiddeld 300 per jaar. Een aantal factoren is hiervoor verantwoordelijk. Allereerst worden tijdens de fok bepaalde kippen geselecteerd op hun hoge legcapaciteit. Verder wordt de verlichting kunstmatig geregeld met gemiddeld 14 uur licht en 10 uur donker. In de natuur leggen kippen eieren onder invloed van daglicht en daglengte. De hoeveelheid licht die de kip via het oog ontvangt, prikkelt een gedeelte van de hersenen. Hormonen komen in de bloedstroom en activeren de eierstokken van de kip. In de stallen met kunstlicht wordt de dag daarom kunstmatig verlengd, zowel in de zomer als in de winter. Hierdoor blijven de kippen ook in de winter veel eieren leggen.
Ook de constante toevoer van voedsel, de medicinale verzorging, de geregelde temperatuur en vochtigheid zorgen voor het blijvend aan de leg zijn van de hen.
Ten slotte zorgt ook het weghalen van de eieren ervoor dat er steeds weer nieuwe eieren komen. Dit komt omdat het natuurlijk instinct van de hen haar zegt door te blijven leggen totdat ze een vol nest heeft om uit te broeden. Door het weghalen van de eieren bereikt zij dit nooit.
In de vrije natuur legt een kip in het voorjaar en in de late zomer een nest van 6 tot 10 eieren. Het gaat hier om de kip in haar oorspronkelijke staat. Door de vele doorfokkingen zou een huidige kip in de natuur misschien meer eieren leggen, maar in ieder geval geen 300 per jaar.
ZIEKTEN
De meest voorkomende ziekte (33%) onder kippen is osteoporose (broze botten). Deze wordt veroorzaakt door het gebrek aan bewegingsmogelijkheden en de kunstmatige voeding die een tekort aan mineralen heeft. Met de hoge eierenproductie van gemiddeld 300 eieren per jaar put de kip haar calciumreserves uit, ten koste van de opbouw van haar eigen beendergestel. Dode onderzochte hennen bleken in alle delen van hun lichaam gebroken botten te hebben. Elke kip had tenminste één breuk in haar lichaam. Het risico op botbreuken is het grootst tijdens het ruw leeghalen van de batterij, het vangen in de scharrelschuur en het transport naar het slachthuis.
Het gebrek aan beweging samen met de enorme stress veroorzaakt ook leververvetting. Scheurt de lever, dan sterft de kip. Vaak komen er in de stal hoge concentraties van stof voor die bestaan uit huid-, veer- en voedingsdeeltjes en ammoniak. Dit veroorzaakt ernstige aandoeningen van de luchtwegen en ogen.
In de natuur schrapen kippen de helft van hun tijd met hun nagels over de grond. In de gazen kooi groeien de nagels door, soms door de bodem heen. Omdat de kooien schuin aflopen (voor het eiertransport) staat de kip de hele dag met haar gewicht op haar tenen. Dit leidt tot beschadigingen aan de poten. Ook verwonden de kippen hun poten in het draadgaas of raken ze erin vast, vastgekit door hun eigen uitwerpselen.
Andere ziekten waaraan zij kunnen lijden zijn: coccidiose, chronic respiratory disease (CRD), diarree, difterie, gebreksziekten, infectieuze bronchitis, infectieuze laryngo tracheïtis (ILT), kalkpoten (kalkpootmijt), kropziekten, krultenen, leukose, longschimmel, Marekse ziekte, New Castle disease (NCD), perose, pokkendifterie, salmonellae, windeieren, wormen, luizen, mijten en wormen. De sterfte onder de kippen is hierdoor ongeveer 8% en loopt gedurende het eerste legjaar op tot 25%.
VOEDSEL
Het voedsel van de hennen, dat o.a. uit gerecycled afval bestaat, wordt op een lopende band getransporteerd waardoor niet alle hennen tegelijkertijd kunnen eten. Dit zorgt voor grote frustratie daar zij in de natuur gewend zijn samen te eten. Kippen zijn gewoontedieren en bovendien extreem gevoelig. Zij kunnen van heel weinig al overstuur raken. De al eerder vermelde hiërarchie brengt rust en zekerheid. Dit ontbreekt in de (kippen)eierindustrie. Aan het voedsel, dat bestaat uit vismeel, sojabonen en een klein percentage graan, worden behalve allerlei kunstmatige toevoegingen zoals fosfor, ook enzymen toegevoegd zodat de kip dit onnatuurlijke voer kan verteren.
GENETISCHE MANIPULATIE
Momenteel wordt er zelfs geëxperimenteerd met genetische manipulatie bij kippen. Dit om de kippen ziekteresistent te maken en ze het onnatuurlijk, goedkope voedsel te laten verteren door de verandering van de enzymenaanmaak in hun lichaam. Ook probeert men in vitro eieren te laten groeien. Buiten het gebruik van de eieren voor consumptie worden de eieren van kippen ook gebruikt voor het vervaardigen van geneesmiddelen. Door genetische manipulatie wordt de kip zo veranderd dat zij eieren legt die gebruikt worden bij de ontwikkeling van medicijnen tegen borst- en eierstokkanker.
Ook kunstlicht zorgt voor uitputting van de kippen en een verkorte levensduur. Ze hebben namelijk uitstekende ogen en zien alles wat er om hen heen gebeurt. Zo zien kippen het knipperen van TL-buizen.
Foto: Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming
TRANSPORT EN SLACHT
Na 10 tot 18 maanden is de legkip zo versleten dat haar eierproductie afneemt. Omdat zij niet geschikt zijn om als vleeskip afgemest te worden, wordt ze in Nederland aan de soepfabriek verkocht. De levensduur van een leghen is gemiddeld 14 maanden, terwijl ze in de natuur 10 - 15 jaar kunnen worden. 'Soepkippen' hebben een beperkte economische waarde en er wordt daarom weinig zorg besteed aan het vangen, vervoeren en slachten. Ze worden met grote aantallen in kisten geduwd en daarna op transport gezet. 30% Krijgt hierdoor botbreuken en inwendige bloeduitstortingen. Bij aankomst op het slachthuis ligt ongeveer één procent van de dieren dood in de kratten. Na lange wachttijden bij het slachthuis worden ze omgekeerd aan haken opgehangen, en gedood door elektrocutie of verbloeding.
Terug naar boven
Soorten
SOORTEN EN MATEN
Hoewel de namen of keurmerken soms heel wat doen vermoeden, staat het welzijn van de kip ook dan nog niet voorop. Alle kippen worden in de verschillende houderijen toch systematisch uitgebuit en gevangen gehouden.
In de tabel hieronder staan de levensomstandigheden in het kort uitgelegd. De keurmerken zijn: scharrel-, volière-, scharrel vrije uitloop-, BD- (biologisch dynamisch) en EKO-eieren.
batterij welzijns-
kooi volière-
kooi scharrel scharrel vrije uitloop gras biologisch biologisch-
dynamisch
eendags-
haantjes ja
snavelkappen ja, per 2011 verboden nee
leewieken ja, per 2011 verboden nee
ruimte per kip 450 cm² 750 cm² 1000 cm² 1400 cm² 2000 cm²
aantal kippen per m² 22 13 10 in stal met etages 7 5
licht geen daglicht daglicht in stallen daglicht
lichtduur geen eisen aan nachtrustperiode lichtperiode is maximaal 17 uur per dag lichtperiode is maximaal 16 uur
vrije uitloop nee ja, 2,5 m² ja, 4 m², minstens 8 uur per dag bereikbaar
graan in de voeding geen 2 gram per dag per kip 10% geen eisen 33%
herkomst voeding geen eisen, behalve aan hygiëne en samenstelling vaak plant-
aardig biologisch biologisch-
dynamisch
niet genetisch gemanipuleerd
dierlijke bestanddelen
in de voeding ja, ook slachtafval, dus ook soortgenoten. Inmiddels is er een verbod van diermeel in alle mengvoeders opgelegd. nee alleen zuivel en vis
legnest nee ja 1 per 6 hennen 1 per 8 hennen
zitstok nee 15 cm 18 cm 20 cm
levensduur 10 tot 18 maanden 1 tot 2 jaar 1 tot 2 jaar
Illustratie: Brigitte van den Broek
Door de grote weerzin en de toenemende maatschappelijke druk tegen de legbatterij zint de pluimvee-industrie op alternatieven, die een goedkope productie combineren met een verbetering van het dierenwelzijn. Zo zal in 2012 in Europa de huidige legbatterij verboden zijn. Daarvoor in de plaats komt de zogenaamde 'welzijnskooi', een mooie naam voor een systeem dat niets anders is dan een legbatterijkooi waarin de dieren nauwelijks meer ruimte hebben en waarin in beperkte mate zitstokken en legnesten zijn aangebracht.
Welzijnskooien zijn geen wezenlijke verbetering. De kip zit nog steeds gevangen en kan niet eens haar vleugels strekken. Door het gebrek aan ruimte zal ze nog steeds te weinig beweging krijgen en de veelvoorkomende ziekte onder kippen, osteoporose (broze botten) zal dan ook niet verdwijnen. Welzijnskooien zijn een variant van de legbatterij.
Ook al zijn de levensomstandigheden van de kippen in een biologische houderij beter dan die in de legbatterij, zij blijven gevangen, kannibalisme blijft voorkomen, eendagshaantjes worden gedood en de hennen worden kunstmatig aan de leg gehouden door middel van o.a. kunstlicht.
Terug naar boven
Milieu
MILIEU
De veeteelt, en zo ook de (kippen)eierindustrie, heeft een verwoestende invloed op het milieu. Behalve verzuring en vergiftiging van het milieu door de mestoverschotten worden er ook enorme hoeveelheden water en energie verbruikt bij het in stand houden van deze bedrijfstak.
MEST
Dierlijke mest is tegenwoordig verantwoordelijk voor de vervuiling van het omliggende land, de daarop groeiende planten en bomen, en het grondwater. Daar waar mest in kleine hoeveelheden vruchtbaar zou zijn voor het land, is nu de mest van de bio-industrie te veel en te vervuilend voor het milieu.
Door de onnatuurlijke hoge aantallen en concentraties van dieren komen er hoge concentraties methaan vrij, een gas dat vrijkomt uit de mest. Van alle methaan-uitstotende bedrijven is de veeteelt verantwoordelijk voor 23% van de methaanvervuiling over de hele wereld. Methaan zelf is weer verantwoordelijk voor 15% van het broeikaseffect.
Specifiek kippenmest heeft een hoog gehalte aan mineralen, zoals nitraten, fosfaten en calcium. Een belangrijk gedeelte hiervan komt nog steeds in de bodem en het grondwater terecht. In kleine hoeveelheden zijn deze mineralen goed voor de bodem. De hoeveelheden mest die geproduceerd worden zijn echter enorm, zodat de bodem en het water vergiftigd worden. Voor elk ei dat een kip legt, ontstaat er wel 100 gram mest. Per jaar produceren de leghennen 1123 miljoen kilo mest.
Kippenmest en slachtafval bevatten hoge concentraties van cadmium, koper, zink, selenium, lood, arseen en andere zware metalen, die ook erg slecht zijn voor de natuur.
De ammoniakconcentraties afkomstig van mest (vooral pluimvee- en varkensmest) zijn in Nederland het hoogste ter wereld. De uitstoot van verzurende stoffen, waaronder dus ammoniak, leidt tot een sterke achteruitgang van de natuur en de kwaliteit van de bossen. Door de extreme overbemesting krijgt een aantal plant- en diersoorten de overhand terwijl andere uitsterven. De veehouderij in Nederland is verantwoordelijk voor een bijdrage van 9% van het broeikaseffect op wereldniveau.
Nederland is verder officieel aangeklaagd voor het niet nakomen van het Europese nitraatbeleid. Hoge nitraatconcentratie in het grondwater kunnen een gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Nitraat wordt in het lichaam omgezet in het zeer schadelijke nitriet dat weer medeverantwoordelijk is voor de vorming van kanker. In enkele gebieden heeft men zelfs waterwinning moeten staken vanwege te hoge nitraatconcentraties.
Apeldoornse Courant, 28 mei 2001
ENERGIE EN WATER
Naast mest veroorzaakt de pluimveehouderij nog andere belastingen voor het milieu. Om de (kippen)eierindustrieën draaiende te houden, worden er grote hoeveelheden energie verbruikt. Te denken valt aan energie voor lopende banden om voer naar de kippen toe te brengen en hun eieren en mest van ze vandaan te halen, kunstmatige verlichting, ventilatie, het schoonmaken van de schuren, vee-, voer -en mesttransporten, elektrocutie en het verwerken tot voedsel. Verder komt er nog een extra belasting voor het milieu bij wanneer de producten geëxporteerd worden. Dagelijks vertrekken bijvoorbeeld 14 Boeings 747 van Schiphol vol verse eieren naar het Midden-Oosten, deels betaald met EU-export-subsidies.
Ook worden er enorme hoeveelheden water verbruikt bij het verbouwen van het voer voor de kippen. Het produceren van dierlijk eiwit kost namelijk 15 keer zoveel water als het produceren van plantaardig eiwit. Voor de kippen-industrie geldt dat er maar liefst 180 liter water nodig is om één legbatterij-ei te verkrijgen.
PESTICIDEN
Om in het voer voor de kippen te voorzien, wordt er uitgeweken naar buitenlandse gronden om dat voer op te verbouwen. Dit betreft veelal Derde Wereld landen. De grote plantages daar staan absoluut niet bekend om milieuvriendelijke landbouw. Vaak gebruiken ze op grote schaal pesticiden (bestrijdingsmiddelen) en putten ze de grond en watervoorraden uit.
BODEMVERARMING CONTRA VERMESTING
Een ander milieuprobleem is de verplaatsing van mineralen uit de grond in het buitenland naar de al verzadigde Europese gronden. De mineralen uit bijvoorbeeld de Braziliaanse bodem gaan op in de planten die tot veevoer worden verwerkt. Dit veevoer wordt echter in Europa opgegeten door de dieren in de veehouderijen en vervolgens weer uitgescheiden via de mest. Zo komen de mineralen uiteindelijk in Europa in de bodem terecht, terwijl ze daar overbodig zijn en de grond in Brazilië steeds verder verarmt. In Brazilië wordt de grond dus uitgeput en in Nederland vermest door een mestoverschot.
Terug naar boven
Wereld
WERELDVOEDSELVERDELING
Het massaal houden van dieren zorgt voor een scheve wereldvoedselverdeling.
In de Europese Unie is er voor de veestapel die er nu is niet genoeg ruimte om het daarvoor benodigde veevoer te produceren. Het land en de benodigde ruimte vormen een probleem maar ook de voorraad water. Het Westen zoekt daarom in andere landen plekken om veevoer te verbouwen. De lonen en kosten van landgebruik zijn daar lager en de ecologische gevolgen niet voelbaar in eigen land.
Het verbouwen van veevoer gebeurt vaak op de beste landbouwgrond die er te vinden is in een land. Daarnaast is het zo dat voor bijvoorbeeld de sojateelt relatief weinig arbeiders nodig zijn. Veel landarbeiders worden daardoor werkloos. Kleine boeren worden (vaak letterlijk) verjaagd naar kleine, minder vruchtbare gronden of naar de regenwouden, die vervolgens afgebrand worden. En dit terwijl de regenwouden 'de longen van de aarde' zijn, en voorzien in een belangrijk deel van het zuurstofgehalte over de hele aarde.
Schrijnend is ook dat de plaatselijke bevolking de grond beter zelf zou kunnen gebruiken om voedsel te verbouwen voor de eigen gemeenschap. Brazilië bijvoorbeeld is één van de grootste veevoerproducenten maar 1/5 (32 miljoen) van de bevolking heeft ondertussen niets te eten.
Voor elke akker met dieren in Nederland zijn er 7 akkers in andere landen waarop het veevoer voor de Nederlandse dieren wordt verbouwd. 75% Van ons veevoer komt uit het buitenland.
PROTEINE
Proteïne is een belangrijke voedingsstof, ook wel bekend onder de naam eiwit, voorkomend in plantaardig en dierlijk voedsel. Het verlies van deze belangrijke stof is groot bij de omzetting van plantaardig naar dierlijk voedsel. Slechts 16-29% van de proteïne gehaald uit het veevoer blijft over in het ei. Dat is een verlies van 84-71% van de vaak voor direct menselijke consumptie geschikte plantaardige proteïne. En dan te bedenken dat men ieder jaar voor de ei-, zuivel- en vleesproductie wereldwijd 735 miljard kilo graan aan de veestapel voert.
De productie van vlees, melk en eieren, vooral in de bio-industrie, vraagt een grotere invoer van voedsel dan in het eindproduct aanwezig is. Een kip eet drie kilo graan om één kilo eieren te produceren. Wanneer mensen dus dierlijke voeding eten, consumeren zij indirect veel meer plantaardig voedsel dan wanneer zij direct plantaardig eten.
CONCLUSIE
Samenvattend zijn er dus twee zaken die de wereldvoedselverdeling scheef houden, dan wel voor een tekort aan voedsel zorgen. Enerzijds het in gebruik nemen en houden van buitenlandse grond voor veevoer terwijl de plaatselijke bevolking daar die grond zelf het hardst nodig heeft. Om het voedsel- en hongerprobleem te verkleinen zou die grond bebouwd moeten worden met gewassen voor de hongerlijdende bevolking zelf.
Anderzijds is er het probleem van het proteïne-verlies: dieren eten planten, mensen eten die dieren, wat zoals uitgelegd een verlies aan hoeveelheid voedsel veroorzaakt. Een oplossing zou zijn als mensen zich zouden toeleggen op het direct eten van plantaardige producten, zonder 'omweg' via dierlijke producten. Veganisme is hier het voorbeeld van.
Terug naar boven
Gezondheid
GEZONDHEID
Behalve de ethische bezwaren die er aan het eten van een ei kleven, is het ook voor de gezondheid niet per definitie veilig. Uit onderzoek van de Consumentenbond in het jaar 1998 bleek dat van de onderzochte kippeneieren 42% besmet was met campylobacter en 11% onvoldoende vers. Besmetting met salmonella komt voor bij 1 op de 15000 eieren. Van het onderzochte kippenvlees, dus ook dat van leghennen, was 13% met salmonella en 41% met campylobacter besmet. In 2000 concludeerde een onderzoek van de Keuringsdienst van Waren dat de kans op besmet kippenvlees met salmonella of campylobacter was gestegen tot 44%.
Salmonella en campylobacter zijn twee beruchte bacteriën. Deze kunnen bij de mens voedselvergiftiging veroorzaken. Mensen met een verminderde weerstand kunnen ernstig ziek worden. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 320.000 mensen ziek en 32 sterven er door salmonella in eieren. Deze resistente bacteriën zijn ontstaan door het uitgebreide gebruik van antibiotica bij kippen. Daardoor ontstaan antibiotica-resistente microben, die via eieren aan mensen worden doorgegeven. Behalve salmonella en campylobacter zijn er nog twee andere resistente bacteriën: enterococci en E.coli. De Wereld Gezondheid Organisatie heeft voor deze problemen gewaarschuwd. Een veganist loopt dit risico voor de gezondheid vanzelfsprekend niet.
Veel mensen hebben het idee dat een ei met een donkere dooier natuurlijker is. De donkere kleur kan afkomstig zijn van natuurlijke kleurstoffen in het voer, zoals maïs. Het is ook mogelijk dat er canthaxantine aan is toegevoegd. Deze kleurstof is toegestaan in kippenvoer en kan voorkomen in eieren zonder dat dit op de verpakking hoeft te staan. Canthaxantine is schadelijk voor de gezondheid en daardoor, op een enkele uitzondering na, waaronder eieren, niet meer als toevoeging toegestaan in voedingsmiddelen. De Consumentenbond vond deze stof zelfs in eieren met het EKO-keurmerk. In de onderzochte eieren werd ook het verboden antibioticum nicarbazin aangetroffen.
Terug naar boven
Alternatieven
ALTERNATIEVEN
Het laten staan van eieren betekent absoluut geen groot verlies aan voedingselementen. Er zitten in ei geen belangrijke voedingsstoffen die niet ook heel gemakkelijk te vinden zijn in plantaardige voeding. Zelfs B12 wordt niet in de voedingswaardetabel van het ei van de NEVO (Nederlandse Vereniging van Voorlichters) genoemd. Zoals de naam ei al zegt, bevat ei bijvoorbeeld eiwitten, maar deze zitten in grote hoeveelheden in plantaardige producten, en zelfs uitermate veel in soja (tofu en tempeh). Verder bevindt zich in ei een aantal vitamines en mineralen die net zo goed uit (groene) groenten gehaald kunnen worden. Wanneer men gevarieerd eet, zal men niets missen wat voor de gezondheid belangrijk is.
Niettemin komt ei een heleboel gangbare producten voor. Het zit verwerkt in koekjes, cakes, taarten, luxe broodjes, verse pasta zoals macaroni, spaghetti, verse pizzabodems, vers Italiaans ijs, bladerdeeg, mayonaise en andere sausjes, als glansmiddel over voedsel heen en ook zelfs in bepaalde shampoo's.
Opvallend is dat het overwegend om luxe voedingsmiddelen gaat, dat wil zeggen producten die niet noodzakelijkerwijs nodig zijn voor de gezondheid. Ei voegt niet zoveel toe op gezondheidsgebied, maar meer op luxe-gebied. En waarom zou een dieruitbuitende industrie in stand gehouden worden, terwijl het slechts om luxeproducten gaat die gemakkelijk te vervangen zijn?
Voor het ei in de keuken zijn genoeg alternatieven. Voor het binden (zoals in omeletten of pannenkoeken) kan sojameel, kikkererwtenmeel of boekweitmeel gebruikt worden. Voor het rijzen in gebak en taart kan het ei vervangen worden door wijnsteenbakpoeder (in combinatie met azijn), gist of zuurdesem. De smaak is te benaderen door het gebruik van maïsmeel. Ook is er een zogenaamde 'Egg-replacer' te koop. Dit is een vervanging voor het ei in allerlei bakproducten. Al deze producten zijn te vinden in natuurvoedingswinkels.
Deze en de verder genoemde producten waren verkrijgbaar in 2001. Het kan zijn dat deze producten niet langer verkrijgbaar zijn of dat de samenstelling is gewijzigd. Voor een actuele productenlijst kunt u contact opnemen met de Nederlandse Vereniging voor Veganisme.
Eieren worden in zoveel producten gebruikt dat het onmogelijk is om alles te behandelen.
Deze brochure heeft dan ook niet de pretentie volledig te zijn. Hopelijk biedt zij wel een handvat bij het zoeken naar alternatieven.
In de Europese Unie zitten 260 miljoen legkippen opgesloten waarvan 33,5 miljoen in Nederland. Per jaar leggen de laatste 10 miljard eieren. Het leven van elke legkip begint op een vermeerderingsbedrijf. Hier zorgen hennen en hanen voor bevruchte eieren door middel van kunstmatige inseminatie. Deze eieren gaan naar een ander bedrijf, de kuikenbroederij. Met tienduizenden tegelijkertijd worden de eieren in een broedstoof gestopt. Na 21 dagen kruipen de kuikens uit hun ei zonder hun moeder ooit te hebben gezien.
Foto: Lekker Dier
SEKSEN
De kuikens worden daarna gesekst: de haantjes worden gescheiden van de hennetjes. Dit gebeurt door met de hand bij ieder kuikentje de ingang van de endeldarm te verwijden en de cloaca naar buiten te persen om het geslacht te kunnen onderscheiden. Ook gebeurt het seksen steeds vaker op de lopende band, men onderscheidt de kuikens dan in donskleur en de lengte van de veerpennen. Haantjes hebben een andere kleur dons en iets grotere veerpennen. 50% Van de kuikens zijn haantjes. Deze dieren leggen niet alleen geen eieren, zij zijn ook niet 'productief' genoeg om te worden afgemest als slachtkip. Het ras is immers geselecteerd op een hoge ei-productie en dat gaat niet samen met een hoge vlees-productie. De haantjes zijn dan ook overbodig en worden gedood. Jaarlijks worden om deze reden in Nederland 60 miljoen dieren vrijwel direct na de geboorte vergast, versnipperd en soms verdronken. Met het vergassen worden de diertjes in een zak met koolzuurgas gedaan. Het kan een halve minuut tot soms meer dan een half uur of langer duren voordat alle diertjes dood zijn. De tweede manier is het gebruik van de versnipperaar zoals die normaal gebruikt wordt als hakselaar voor snoeihout. De versnipperaar vernietigt in een mum van tijd een dozijn levende kuikentjes. De overgebleven hennetjes gaan hierna naar een opfokbedrijf. Daar worden ze opgefokt tot ze legrijp zijn.
Bovenstaande geldt voor alle vormen van legbedrijven; ook biologische en biologisch-dynamische boeren halen hun legkuikens bij de gangbare broederijen. Ook in dit geval geldt dus dat voor iedere legkip één haan moet sterven.
Foto: United Poultry Concerns
SNAVELKAP
Kippen hebben een zogenaamde 'pikorde'. Ze bepalen een onderlinge hiërarchie tijdens het voedsel verzamelen. Als zij de vrijheid en rust hebben om die pikorde onderling te bepalen gebeurt dat zonder ernstige verwondingen. Een minder agressieve kip wijkt dan tijdelijk uit. Maar kippen die hun hele leven in dichtbevolkte gevangenissen slijten hebben die mogelijkheid niet. De kippen verminken en doden elkaar zelfs. Om deze excessen tegen te gaan hebben de kippenhouders een 'oplossing' bedacht: bij alle kuikens wordt de punt, het gevoeligste deel van de snavel, zonder verdoving met een gloeiende schaar afgeknipt. De pijn van het knippen is zeer waarschijnlijk blijvend; er ontstaan namelijk ter plaatse neuroma's oftewel zenuwgezwellen. Deze zijn vergelijkbaar met die die bij menselijke patiënten na amputatie van lichaamsdelen aanwezig en medeverantwoordelijk zijn voor de postamputatiepijn. Door het wegsnijden van de fijn verdeelde zenuwbanen in de snavel degenereren er stukken van de hersenen. Het knippen van de snavel maakt ook het voeden en het verzorgen van het verenkleed moeilijk en verhindert elk explorerend gedrag. Vandaar dat kippen alleen gemalen voedsel krijgen in plaats van de zaden, granen en insecten die ze in de natuur zouden eten.
LEEWIEKEN
De kuikens ondergaan nog een andere zeer pijnlijke behandeling: het leewieken. Hierbij wordt het laatste lid van de vleugel eenzijdig afgebrand of anderszins verwijderd. Als dit niet met zorg gebeurt kunnen de kuikens doodbloeden. Dit gebeurt juist bij scharrelkippen omdat ze anders steeds in de schuur vliegen en zorgen voor onrust en stress bij hun soortgenoten. Alleen de biologische en biologisch-dynamische legbedrijven leewieken en snavelkappen de kuikens niet. Alle andere bedrijven wel.
LEGBATTERIJ
Op een leeftijd van 18 à 21 weken verlaten de hennen het opfokbedrijf. Ze zijn dan bijna aan de leg en gaan naar het legbedrijf waar ze 14 maanden verblijven. De meesten van hen, 86%, komen terecht in een legbatterij.
Natuurlijke gedragsbehoeften
van een kip:
1. Scharrelen, d.w.z. met de poten in de grond krabben.
2. Lopen, fladderen, rennen.
3. In de grond pikken, op zoek naar granen en wormen.
4. Op stok gaan om te rusten.
5. Rustig zitten en staan.
6. Een nest maken.
7. De vleugels spreiden. Om hier een goed idee van te krijgen: de normale vleugelspanwijdte van een kip bedraagt ongeveer 76 cm.
8. Een stofbad nemen. Deze handeling dient voor het reinigen van het verenkleed (toiletteren).
LEVENSOMSTANDIGHEDEN
Een batterijkip is samen met haar soortgenoten levenslang veroordeeld tot een metalen kooi, waarin zij zich nauwelijks kunnen bewegen. Per 4 of 5 zitten zij, dicht op elkaar, opgesloten in kleine draadgazen kooien, opgesteld in ruimten met kunstlicht. Dat is 450 cm² per kip en nog minder dan ¾ van de oppervlakte van deze brochure als deze opengevouwen is.
Voedsel en eieren worden aan- en afgevoerd via de lopende band. Zij missen strooisel, een zitstok en legnest. Per schuur zitten tussen de 10.000 en 70.000 hennen opeen gepropt in kooien die soms tot wel zes verdiepingen hoog opgestapeld staan. Door deze manier van opsluiting kan de kip niet in haar natuurlijke gedragsbehoeften voorzien (zie kader). Dit gemis heeft tot gevolg: orgaanbeschadigingen, stress, onrustig gedrag voor en tijdens de leg, pikkerij, kannibalisme, vacuümgedrag (bijvoorbeeld: stofbaden nemen op het rooster), overdreven schrikreacties en stereotiep gedrag (steeds voorkomende nutteloos lijkende bewegingen).
PIKKERIJ
Zoals al eerder beschreven leven kippen volgens een strikte hiërarchie. Het Wetenschappelijk Veterinair Comité concludeerde in 1996 dat de batterijkooi "inherente ernstige nadelen heeft voor het welzijn van hennen". Maar niet alleen in de batterijkooi komen onderlinge ruzies voor. Pikkerij en kannibalisme komen ook voor op biologische pluimveehouderijen. Het grootste gedeelte van de dag (70%) houden kippen in de natuur zich bezig met scharrelen en het verzamelen van voedsel. Als zij dit gedrag niet kunnen uitoefenen, gaan ze zich vervelen en raken gefrustreerd. De afgesloten omgeving zorgt ook niet voor die afwisseling waar hun natuurlijke omgeving, bijvoorbeeld bos, wel in zou voorzien. Sommige biologische bedrijven proberen dit op te lossen door oude kerstbomen in de stal te plaatsen.
FRUSTRATIE
Men probeert stress en hysterisch gedrag bij kippen te voorkomen door het toevoegen van kalmerende middelen in het voedsel, het korten van de nagels, het reduceren van de licht-intensiteit en gedwongen rui (d.m.v. restrictie van daglengte en voedsel). Deze laatste methode wordt ook gebruikt om de hennen die minder eieren gaan leggen weer aan het leggen te krijgen of om grotere eieren te verkrijgen. De eieren die na een periode met minder of geen voedsel en minder licht geproduceerd worden zijn groter.
Foto: Lekker Dier
ONNATUURLIJKE LEG
Kippen leggen in zowel de legbatterij als de alternatieve legbedrijven onnatuurlijk veel eieren, gemiddeld 300 per jaar. Een aantal factoren is hiervoor verantwoordelijk. Allereerst worden tijdens de fok bepaalde kippen geselecteerd op hun hoge legcapaciteit. Verder wordt de verlichting kunstmatig geregeld met gemiddeld 14 uur licht en 10 uur donker. In de natuur leggen kippen eieren onder invloed van daglicht en daglengte. De hoeveelheid licht die de kip via het oog ontvangt, prikkelt een gedeelte van de hersenen. Hormonen komen in de bloedstroom en activeren de eierstokken van de kip. In de stallen met kunstlicht wordt de dag daarom kunstmatig verlengd, zowel in de zomer als in de winter. Hierdoor blijven de kippen ook in de winter veel eieren leggen.
Ook de constante toevoer van voedsel, de medicinale verzorging, de geregelde temperatuur en vochtigheid zorgen voor het blijvend aan de leg zijn van de hen.
Ten slotte zorgt ook het weghalen van de eieren ervoor dat er steeds weer nieuwe eieren komen. Dit komt omdat het natuurlijk instinct van de hen haar zegt door te blijven leggen totdat ze een vol nest heeft om uit te broeden. Door het weghalen van de eieren bereikt zij dit nooit.
In de vrije natuur legt een kip in het voorjaar en in de late zomer een nest van 6 tot 10 eieren. Het gaat hier om de kip in haar oorspronkelijke staat. Door de vele doorfokkingen zou een huidige kip in de natuur misschien meer eieren leggen, maar in ieder geval geen 300 per jaar.
ZIEKTEN
De meest voorkomende ziekte (33%) onder kippen is osteoporose (broze botten). Deze wordt veroorzaakt door het gebrek aan bewegingsmogelijkheden en de kunstmatige voeding die een tekort aan mineralen heeft. Met de hoge eierenproductie van gemiddeld 300 eieren per jaar put de kip haar calciumreserves uit, ten koste van de opbouw van haar eigen beendergestel. Dode onderzochte hennen bleken in alle delen van hun lichaam gebroken botten te hebben. Elke kip had tenminste één breuk in haar lichaam. Het risico op botbreuken is het grootst tijdens het ruw leeghalen van de batterij, het vangen in de scharrelschuur en het transport naar het slachthuis.
Het gebrek aan beweging samen met de enorme stress veroorzaakt ook leververvetting. Scheurt de lever, dan sterft de kip. Vaak komen er in de stal hoge concentraties van stof voor die bestaan uit huid-, veer- en voedingsdeeltjes en ammoniak. Dit veroorzaakt ernstige aandoeningen van de luchtwegen en ogen.
In de natuur schrapen kippen de helft van hun tijd met hun nagels over de grond. In de gazen kooi groeien de nagels door, soms door de bodem heen. Omdat de kooien schuin aflopen (voor het eiertransport) staat de kip de hele dag met haar gewicht op haar tenen. Dit leidt tot beschadigingen aan de poten. Ook verwonden de kippen hun poten in het draadgaas of raken ze erin vast, vastgekit door hun eigen uitwerpselen.
Andere ziekten waaraan zij kunnen lijden zijn: coccidiose, chronic respiratory disease (CRD), diarree, difterie, gebreksziekten, infectieuze bronchitis, infectieuze laryngo tracheïtis (ILT), kalkpoten (kalkpootmijt), kropziekten, krultenen, leukose, longschimmel, Marekse ziekte, New Castle disease (NCD), perose, pokkendifterie, salmonellae, windeieren, wormen, luizen, mijten en wormen. De sterfte onder de kippen is hierdoor ongeveer 8% en loopt gedurende het eerste legjaar op tot 25%.
VOEDSEL
Het voedsel van de hennen, dat o.a. uit gerecycled afval bestaat, wordt op een lopende band getransporteerd waardoor niet alle hennen tegelijkertijd kunnen eten. Dit zorgt voor grote frustratie daar zij in de natuur gewend zijn samen te eten. Kippen zijn gewoontedieren en bovendien extreem gevoelig. Zij kunnen van heel weinig al overstuur raken. De al eerder vermelde hiërarchie brengt rust en zekerheid. Dit ontbreekt in de (kippen)eierindustrie. Aan het voedsel, dat bestaat uit vismeel, sojabonen en een klein percentage graan, worden behalve allerlei kunstmatige toevoegingen zoals fosfor, ook enzymen toegevoegd zodat de kip dit onnatuurlijke voer kan verteren.
GENETISCHE MANIPULATIE
Momenteel wordt er zelfs geëxperimenteerd met genetische manipulatie bij kippen. Dit om de kippen ziekteresistent te maken en ze het onnatuurlijk, goedkope voedsel te laten verteren door de verandering van de enzymenaanmaak in hun lichaam. Ook probeert men in vitro eieren te laten groeien. Buiten het gebruik van de eieren voor consumptie worden de eieren van kippen ook gebruikt voor het vervaardigen van geneesmiddelen. Door genetische manipulatie wordt de kip zo veranderd dat zij eieren legt die gebruikt worden bij de ontwikkeling van medicijnen tegen borst- en eierstokkanker.
Ook kunstlicht zorgt voor uitputting van de kippen en een verkorte levensduur. Ze hebben namelijk uitstekende ogen en zien alles wat er om hen heen gebeurt. Zo zien kippen het knipperen van TL-buizen.
Foto: Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming
TRANSPORT EN SLACHT
Na 10 tot 18 maanden is de legkip zo versleten dat haar eierproductie afneemt. Omdat zij niet geschikt zijn om als vleeskip afgemest te worden, wordt ze in Nederland aan de soepfabriek verkocht. De levensduur van een leghen is gemiddeld 14 maanden, terwijl ze in de natuur 10 - 15 jaar kunnen worden. 'Soepkippen' hebben een beperkte economische waarde en er wordt daarom weinig zorg besteed aan het vangen, vervoeren en slachten. Ze worden met grote aantallen in kisten geduwd en daarna op transport gezet. 30% Krijgt hierdoor botbreuken en inwendige bloeduitstortingen. Bij aankomst op het slachthuis ligt ongeveer één procent van de dieren dood in de kratten. Na lange wachttijden bij het slachthuis worden ze omgekeerd aan haken opgehangen, en gedood door elektrocutie of verbloeding.
Terug naar boven
Soorten
SOORTEN EN MATEN
Hoewel de namen of keurmerken soms heel wat doen vermoeden, staat het welzijn van de kip ook dan nog niet voorop. Alle kippen worden in de verschillende houderijen toch systematisch uitgebuit en gevangen gehouden.
In de tabel hieronder staan de levensomstandigheden in het kort uitgelegd. De keurmerken zijn: scharrel-, volière-, scharrel vrije uitloop-, BD- (biologisch dynamisch) en EKO-eieren.
batterij welzijns-
kooi volière-
kooi scharrel scharrel vrije uitloop gras biologisch biologisch-
dynamisch
eendags-
haantjes ja
snavelkappen ja, per 2011 verboden nee
leewieken ja, per 2011 verboden nee
ruimte per kip 450 cm² 750 cm² 1000 cm² 1400 cm² 2000 cm²
aantal kippen per m² 22 13 10 in stal met etages 7 5
licht geen daglicht daglicht in stallen daglicht
lichtduur geen eisen aan nachtrustperiode lichtperiode is maximaal 17 uur per dag lichtperiode is maximaal 16 uur
vrije uitloop nee ja, 2,5 m² ja, 4 m², minstens 8 uur per dag bereikbaar
graan in de voeding geen 2 gram per dag per kip 10% geen eisen 33%
herkomst voeding geen eisen, behalve aan hygiëne en samenstelling vaak plant-
aardig biologisch biologisch-
dynamisch
niet genetisch gemanipuleerd
dierlijke bestanddelen
in de voeding ja, ook slachtafval, dus ook soortgenoten. Inmiddels is er een verbod van diermeel in alle mengvoeders opgelegd. nee alleen zuivel en vis
legnest nee ja 1 per 6 hennen 1 per 8 hennen
zitstok nee 15 cm 18 cm 20 cm
levensduur 10 tot 18 maanden 1 tot 2 jaar 1 tot 2 jaar
Illustratie: Brigitte van den Broek
Door de grote weerzin en de toenemende maatschappelijke druk tegen de legbatterij zint de pluimvee-industrie op alternatieven, die een goedkope productie combineren met een verbetering van het dierenwelzijn. Zo zal in 2012 in Europa de huidige legbatterij verboden zijn. Daarvoor in de plaats komt de zogenaamde 'welzijnskooi', een mooie naam voor een systeem dat niets anders is dan een legbatterijkooi waarin de dieren nauwelijks meer ruimte hebben en waarin in beperkte mate zitstokken en legnesten zijn aangebracht.
Welzijnskooien zijn geen wezenlijke verbetering. De kip zit nog steeds gevangen en kan niet eens haar vleugels strekken. Door het gebrek aan ruimte zal ze nog steeds te weinig beweging krijgen en de veelvoorkomende ziekte onder kippen, osteoporose (broze botten) zal dan ook niet verdwijnen. Welzijnskooien zijn een variant van de legbatterij.
Ook al zijn de levensomstandigheden van de kippen in een biologische houderij beter dan die in de legbatterij, zij blijven gevangen, kannibalisme blijft voorkomen, eendagshaantjes worden gedood en de hennen worden kunstmatig aan de leg gehouden door middel van o.a. kunstlicht.
Terug naar boven
Milieu
MILIEU
De veeteelt, en zo ook de (kippen)eierindustrie, heeft een verwoestende invloed op het milieu. Behalve verzuring en vergiftiging van het milieu door de mestoverschotten worden er ook enorme hoeveelheden water en energie verbruikt bij het in stand houden van deze bedrijfstak.
MEST
Dierlijke mest is tegenwoordig verantwoordelijk voor de vervuiling van het omliggende land, de daarop groeiende planten en bomen, en het grondwater. Daar waar mest in kleine hoeveelheden vruchtbaar zou zijn voor het land, is nu de mest van de bio-industrie te veel en te vervuilend voor het milieu.
Door de onnatuurlijke hoge aantallen en concentraties van dieren komen er hoge concentraties methaan vrij, een gas dat vrijkomt uit de mest. Van alle methaan-uitstotende bedrijven is de veeteelt verantwoordelijk voor 23% van de methaanvervuiling over de hele wereld. Methaan zelf is weer verantwoordelijk voor 15% van het broeikaseffect.
Specifiek kippenmest heeft een hoog gehalte aan mineralen, zoals nitraten, fosfaten en calcium. Een belangrijk gedeelte hiervan komt nog steeds in de bodem en het grondwater terecht. In kleine hoeveelheden zijn deze mineralen goed voor de bodem. De hoeveelheden mest die geproduceerd worden zijn echter enorm, zodat de bodem en het water vergiftigd worden. Voor elk ei dat een kip legt, ontstaat er wel 100 gram mest. Per jaar produceren de leghennen 1123 miljoen kilo mest.
Kippenmest en slachtafval bevatten hoge concentraties van cadmium, koper, zink, selenium, lood, arseen en andere zware metalen, die ook erg slecht zijn voor de natuur.
De ammoniakconcentraties afkomstig van mest (vooral pluimvee- en varkensmest) zijn in Nederland het hoogste ter wereld. De uitstoot van verzurende stoffen, waaronder dus ammoniak, leidt tot een sterke achteruitgang van de natuur en de kwaliteit van de bossen. Door de extreme overbemesting krijgt een aantal plant- en diersoorten de overhand terwijl andere uitsterven. De veehouderij in Nederland is verantwoordelijk voor een bijdrage van 9% van het broeikaseffect op wereldniveau.
Nederland is verder officieel aangeklaagd voor het niet nakomen van het Europese nitraatbeleid. Hoge nitraatconcentratie in het grondwater kunnen een gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Nitraat wordt in het lichaam omgezet in het zeer schadelijke nitriet dat weer medeverantwoordelijk is voor de vorming van kanker. In enkele gebieden heeft men zelfs waterwinning moeten staken vanwege te hoge nitraatconcentraties.
Apeldoornse Courant, 28 mei 2001
ENERGIE EN WATER
Naast mest veroorzaakt de pluimveehouderij nog andere belastingen voor het milieu. Om de (kippen)eierindustrieën draaiende te houden, worden er grote hoeveelheden energie verbruikt. Te denken valt aan energie voor lopende banden om voer naar de kippen toe te brengen en hun eieren en mest van ze vandaan te halen, kunstmatige verlichting, ventilatie, het schoonmaken van de schuren, vee-, voer -en mesttransporten, elektrocutie en het verwerken tot voedsel. Verder komt er nog een extra belasting voor het milieu bij wanneer de producten geëxporteerd worden. Dagelijks vertrekken bijvoorbeeld 14 Boeings 747 van Schiphol vol verse eieren naar het Midden-Oosten, deels betaald met EU-export-subsidies.
Ook worden er enorme hoeveelheden water verbruikt bij het verbouwen van het voer voor de kippen. Het produceren van dierlijk eiwit kost namelijk 15 keer zoveel water als het produceren van plantaardig eiwit. Voor de kippen-industrie geldt dat er maar liefst 180 liter water nodig is om één legbatterij-ei te verkrijgen.
PESTICIDEN
Om in het voer voor de kippen te voorzien, wordt er uitgeweken naar buitenlandse gronden om dat voer op te verbouwen. Dit betreft veelal Derde Wereld landen. De grote plantages daar staan absoluut niet bekend om milieuvriendelijke landbouw. Vaak gebruiken ze op grote schaal pesticiden (bestrijdingsmiddelen) en putten ze de grond en watervoorraden uit.
BODEMVERARMING CONTRA VERMESTING
Een ander milieuprobleem is de verplaatsing van mineralen uit de grond in het buitenland naar de al verzadigde Europese gronden. De mineralen uit bijvoorbeeld de Braziliaanse bodem gaan op in de planten die tot veevoer worden verwerkt. Dit veevoer wordt echter in Europa opgegeten door de dieren in de veehouderijen en vervolgens weer uitgescheiden via de mest. Zo komen de mineralen uiteindelijk in Europa in de bodem terecht, terwijl ze daar overbodig zijn en de grond in Brazilië steeds verder verarmt. In Brazilië wordt de grond dus uitgeput en in Nederland vermest door een mestoverschot.
Terug naar boven
Wereld
WERELDVOEDSELVERDELING
Het massaal houden van dieren zorgt voor een scheve wereldvoedselverdeling.
In de Europese Unie is er voor de veestapel die er nu is niet genoeg ruimte om het daarvoor benodigde veevoer te produceren. Het land en de benodigde ruimte vormen een probleem maar ook de voorraad water. Het Westen zoekt daarom in andere landen plekken om veevoer te verbouwen. De lonen en kosten van landgebruik zijn daar lager en de ecologische gevolgen niet voelbaar in eigen land.
Het verbouwen van veevoer gebeurt vaak op de beste landbouwgrond die er te vinden is in een land. Daarnaast is het zo dat voor bijvoorbeeld de sojateelt relatief weinig arbeiders nodig zijn. Veel landarbeiders worden daardoor werkloos. Kleine boeren worden (vaak letterlijk) verjaagd naar kleine, minder vruchtbare gronden of naar de regenwouden, die vervolgens afgebrand worden. En dit terwijl de regenwouden 'de longen van de aarde' zijn, en voorzien in een belangrijk deel van het zuurstofgehalte over de hele aarde.
Schrijnend is ook dat de plaatselijke bevolking de grond beter zelf zou kunnen gebruiken om voedsel te verbouwen voor de eigen gemeenschap. Brazilië bijvoorbeeld is één van de grootste veevoerproducenten maar 1/5 (32 miljoen) van de bevolking heeft ondertussen niets te eten.
Voor elke akker met dieren in Nederland zijn er 7 akkers in andere landen waarop het veevoer voor de Nederlandse dieren wordt verbouwd. 75% Van ons veevoer komt uit het buitenland.
PROTEINE
Proteïne is een belangrijke voedingsstof, ook wel bekend onder de naam eiwit, voorkomend in plantaardig en dierlijk voedsel. Het verlies van deze belangrijke stof is groot bij de omzetting van plantaardig naar dierlijk voedsel. Slechts 16-29% van de proteïne gehaald uit het veevoer blijft over in het ei. Dat is een verlies van 84-71% van de vaak voor direct menselijke consumptie geschikte plantaardige proteïne. En dan te bedenken dat men ieder jaar voor de ei-, zuivel- en vleesproductie wereldwijd 735 miljard kilo graan aan de veestapel voert.
De productie van vlees, melk en eieren, vooral in de bio-industrie, vraagt een grotere invoer van voedsel dan in het eindproduct aanwezig is. Een kip eet drie kilo graan om één kilo eieren te produceren. Wanneer mensen dus dierlijke voeding eten, consumeren zij indirect veel meer plantaardig voedsel dan wanneer zij direct plantaardig eten.
CONCLUSIE
Samenvattend zijn er dus twee zaken die de wereldvoedselverdeling scheef houden, dan wel voor een tekort aan voedsel zorgen. Enerzijds het in gebruik nemen en houden van buitenlandse grond voor veevoer terwijl de plaatselijke bevolking daar die grond zelf het hardst nodig heeft. Om het voedsel- en hongerprobleem te verkleinen zou die grond bebouwd moeten worden met gewassen voor de hongerlijdende bevolking zelf.
Anderzijds is er het probleem van het proteïne-verlies: dieren eten planten, mensen eten die dieren, wat zoals uitgelegd een verlies aan hoeveelheid voedsel veroorzaakt. Een oplossing zou zijn als mensen zich zouden toeleggen op het direct eten van plantaardige producten, zonder 'omweg' via dierlijke producten. Veganisme is hier het voorbeeld van.
Terug naar boven
Gezondheid
GEZONDHEID
Behalve de ethische bezwaren die er aan het eten van een ei kleven, is het ook voor de gezondheid niet per definitie veilig. Uit onderzoek van de Consumentenbond in het jaar 1998 bleek dat van de onderzochte kippeneieren 42% besmet was met campylobacter en 11% onvoldoende vers. Besmetting met salmonella komt voor bij 1 op de 15000 eieren. Van het onderzochte kippenvlees, dus ook dat van leghennen, was 13% met salmonella en 41% met campylobacter besmet. In 2000 concludeerde een onderzoek van de Keuringsdienst van Waren dat de kans op besmet kippenvlees met salmonella of campylobacter was gestegen tot 44%.
Salmonella en campylobacter zijn twee beruchte bacteriën. Deze kunnen bij de mens voedselvergiftiging veroorzaken. Mensen met een verminderde weerstand kunnen ernstig ziek worden. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 320.000 mensen ziek en 32 sterven er door salmonella in eieren. Deze resistente bacteriën zijn ontstaan door het uitgebreide gebruik van antibiotica bij kippen. Daardoor ontstaan antibiotica-resistente microben, die via eieren aan mensen worden doorgegeven. Behalve salmonella en campylobacter zijn er nog twee andere resistente bacteriën: enterococci en E.coli. De Wereld Gezondheid Organisatie heeft voor deze problemen gewaarschuwd. Een veganist loopt dit risico voor de gezondheid vanzelfsprekend niet.
Veel mensen hebben het idee dat een ei met een donkere dooier natuurlijker is. De donkere kleur kan afkomstig zijn van natuurlijke kleurstoffen in het voer, zoals maïs. Het is ook mogelijk dat er canthaxantine aan is toegevoegd. Deze kleurstof is toegestaan in kippenvoer en kan voorkomen in eieren zonder dat dit op de verpakking hoeft te staan. Canthaxantine is schadelijk voor de gezondheid en daardoor, op een enkele uitzondering na, waaronder eieren, niet meer als toevoeging toegestaan in voedingsmiddelen. De Consumentenbond vond deze stof zelfs in eieren met het EKO-keurmerk. In de onderzochte eieren werd ook het verboden antibioticum nicarbazin aangetroffen.
Terug naar boven
Alternatieven
ALTERNATIEVEN
Het laten staan van eieren betekent absoluut geen groot verlies aan voedingselementen. Er zitten in ei geen belangrijke voedingsstoffen die niet ook heel gemakkelijk te vinden zijn in plantaardige voeding. Zelfs B12 wordt niet in de voedingswaardetabel van het ei van de NEVO (Nederlandse Vereniging van Voorlichters) genoemd. Zoals de naam ei al zegt, bevat ei bijvoorbeeld eiwitten, maar deze zitten in grote hoeveelheden in plantaardige producten, en zelfs uitermate veel in soja (tofu en tempeh). Verder bevindt zich in ei een aantal vitamines en mineralen die net zo goed uit (groene) groenten gehaald kunnen worden. Wanneer men gevarieerd eet, zal men niets missen wat voor de gezondheid belangrijk is.
Niettemin komt ei een heleboel gangbare producten voor. Het zit verwerkt in koekjes, cakes, taarten, luxe broodjes, verse pasta zoals macaroni, spaghetti, verse pizzabodems, vers Italiaans ijs, bladerdeeg, mayonaise en andere sausjes, als glansmiddel over voedsel heen en ook zelfs in bepaalde shampoo's.
Opvallend is dat het overwegend om luxe voedingsmiddelen gaat, dat wil zeggen producten die niet noodzakelijkerwijs nodig zijn voor de gezondheid. Ei voegt niet zoveel toe op gezondheidsgebied, maar meer op luxe-gebied. En waarom zou een dieruitbuitende industrie in stand gehouden worden, terwijl het slechts om luxeproducten gaat die gemakkelijk te vervangen zijn?
Voor het ei in de keuken zijn genoeg alternatieven. Voor het binden (zoals in omeletten of pannenkoeken) kan sojameel, kikkererwtenmeel of boekweitmeel gebruikt worden. Voor het rijzen in gebak en taart kan het ei vervangen worden door wijnsteenbakpoeder (in combinatie met azijn), gist of zuurdesem. De smaak is te benaderen door het gebruik van maïsmeel. Ook is er een zogenaamde 'Egg-replacer' te koop. Dit is een vervanging voor het ei in allerlei bakproducten. Al deze producten zijn te vinden in natuurvoedingswinkels.
Deze en de verder genoemde producten waren verkrijgbaar in 2001. Het kan zijn dat deze producten niet langer verkrijgbaar zijn of dat de samenstelling is gewijzigd. Voor een actuele productenlijst kunt u contact opnemen met de Nederlandse Vereniging voor Veganisme.
Eieren worden in zoveel producten gebruikt dat het onmogelijk is om alles te behandelen.
Deze brochure heeft dan ook niet de pretentie volledig te zijn. Hopelijk biedt zij wel een handvat bij het zoeken naar alternatieven.
